κίστη

Καλάθι ή κιβώτιο κυλινδρικού σχήματος το οποίο χρησιμοποιούσαν κατά την αρχαιότητα. Η κ. ήταν κατασκευασμένη είτε από κλαδιά πλεγμένα μεταξύ τους είτε από ξύλο ή μέταλλο ή ελεφαντόδοντο. Χρησίμευε για τη φύλαξη λαχανικών, καρπών και άλλων τροφών. Στα Καβείρια, στα Βάκχεια, στα Ελευσίνια και στα άλλα μυστήρια όσοι κρατούσαν κ. ονομάζονταν κιστοφόροι.

* * *

η (Α κίστη)

νεοελλ.

στρ. κιβώτιο από χάλυβα για εναπόθεση και μεταφορά πυρομαχικών

αρχ.

1. κιβώτιο ή μεγάλο καλάθι ποικίλων χρήσεων («μήτηρ δ' ἐν κίστῃ ἐτίθει μενοεικέ' ἐδωδήν», Ομ. Οδ.)

2. είδος κιβωτίου στο οποίο τοποθετούσαν τα αναγκαία για γραφή («ἐνεγκάτω μοι δεῡρο τὴν κίστην τις ὡς τάχιστα», Αριστοφ.)

3. κάλπη

4. φρ. «μυστικαὶ κίσται» — ή, απλώς, «κίσται» — τα κιβώτια τα οποία κατά τις πομπές τών εορτών τής Δήμητρος και τού Διονύσου ήταν πάντα κλειστά και περιείχαν ιερά για τη λατρεία αυτών τών θεοτήτων.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αβέβαιης ετυμολ. Ίσως συνδέεται με το αρχ. ιρλδ. cess «καλάθι», οπότε θα αναχθεί σε ΙΕ τ. *kista «πλεχτό αγγείο», χωρίς όμως αντιστοιχίες σε άλλες ΙΕ γλώσσες. Το λατ. cista είναι δάνειο από την Ελληνική, που δανείστηκαν με τη σειρά τους από τη Λατινική η Γερμανική (πρβλ. αρχ. άνω γερμ. kista «κουτί») και η Κελτική (πρβλ. ιρλδ. ciste «κουτί»). Προτάθηκε επίσης η σύνδεση τού κίστη με τα κεῖμαι / κοίτη, δεδομένου ότι το κοίτη έχει και τη σημ. «κουτί». Η άποψη αυτή προσκρούει ωστόσο σε φωνολογικά προβλήματα. Τέλος, δεν αποκλείεται και η μη ΙΕ προέλευση τής λ.

ΠΑΡ. αρχ. κιστίδιον, κιστίς.

ΣΥΝΘ. κιστοειδής

αρχ.

κισταφόρος, κισταφορώ, κιστοφόρος].